Baliabideak

Aliterazioa

Oso nabarmena da atsotitz asko eta askoren aliterazioa. Honen bitartez, soinu goxoa eransten zaie erran komunei, eta buruan errazago gelditzen dira. Hitzekin jokatuz modu askotara lortzen da aliterazioa. Batzuetan hitz homonimoen bidez lortzen da eta beste batzuetan hitzaren erroarekin jokatuz:

• “Suhia sura eta erraina erre” 
• “Ezkontza eta buzkantza berotan”
• “Giza ustea, guztia ustel”
• “Umean zentzuna, etxean entzuna”

 

Bertsoa

Euskal atsotitzek maiz bertsoen antza dute. Bertso moldea neurrian, etenean eta puntuan antzematen da. Atsotitz askok bi zati dituzte, eta lehenaren eta bigarrenaren artean etena dago. Askotan atal bakoitzak silaba kopuru bera du eta puntua ere berdina:

• “Zor zarra, zor txarra”
• “Kandelario hotz, negua joan da poz”
• “Dringilin don, bataren gatxa bestien on”
• “Katalin potolin, katillu zaharrera kaka egin”

 

Irudiak

Irudiz beteriko hizkuntza erabiltzen da atsotitzetan, imajinaz jantziriko moldeak. Gauza zaharra eta akastuna adierazteko, “Txalupa zaharra ur egarri” esango da; itxurekin kontuz ibiltzeko, “Distira egiten duen guztia ez da urre”; edo “Maindireak haustea baino oinetakoak haustea hobe”, ohean eri egotea baino dirua gastatzea hobe dela esateko.

• “Txalupa zaharra ur egarri”
• “Distira egiten duen guztia ez da urre”
• “Maindireak haustea baino oinetakoak haustea hobe”

 

Tropoak

Hitz bati ohiko ez duen esanahia ematen zaio. Atsotitzek tropoen baliabide guztiez baliatzen dira.

• Sinekdokea: zatia osoaren ordez erabiltzea edo alderantziz (“Zenbat buru hainbat aburu”), konkretua abstraktuaren ordez edo alderantziz (“Gazteriak eskarmentu gutxi”), espeziea generoaren ordez (“Adinarendako sendabelarrik ez”), singularra pluralaren ordez (“Gaztea loak ekarri, zaharra loak eman”)
  • “Zenbat buru hainbat aburu”
  • “Adinarendako sendabelarrik ez”
  • “Gaztea loak ekarri, zaharra loak eman”

• Metonimia: kausa efektuaren ordez edo alderantziz (“Bururik ez duenak, hankak ibili behar”)
  • “Bururik ez duenak, hankak ibili behar”

• Metafora: troporik erabiliena da: “Lastozko buztana duena suaren beldur”, edota “Aberatsa infernuko laratza”. Irudiak eta tropoak haratago doaz sinbolismoan: “Urtearen buruan ardi bezainbat axuri hiltzen da“, zahar bezainbat gazte hiltzen dela esateko.
  • “Lastozko buztana duena suaren beldur”
  • “Aberatsa infernuko laratza”
  • “Urtearen buruan ardi bezainbat axuri hiltzen da“

 

Prosopopeia

Gauzei edo izen abstraktuei bizidunen ezaugarriak edo ekintzak eransten zaizkie:

• “Gezurrak zainak labur”
• “Sasiek ere belarriak dituzte”

 

Paradoxak

Asko dira euskaraz:

• “Hilik laburrena eta luzeena otsaila”

 

Laburtasuna-elipsiak

Asko dira bi hitzez osatutako atsotitzak:

• “Umeek umeengana”
• “Ahuntza mendira”
• “Aberatsago, goseago”

Izenondo eta izenorde bikoitzen bidez korrelazioz loturiko esaera asko da: nola/hala, non/han, zenbat/hainbat, zer/hura…

• “Nola ikasi, hala erakutsi”
• “Zenbat buru, hainbat aburu”
• “Zer ikusi, hura ikasi”

 

Paralelismoa

Hitz, egitura sintaktiko edo ideia bat errepikatzeari esaten zaio. Errepikapen teknika hau maiz erabiltzen da atsotitzetan:

• “Jagiko zara, hilgo zara”
• “Ezkur urte, elur urte”

Esaera askok paralelismo antitetikoaren egitura du: bi errealitate elkarren kontra ipintzen dira. Batzuetan aski da bi hitz aurrez aurre ipintzea: “atzerri, otserri”. Baina gehienetan esaera zaharraren bi atalak osatzen dira:

• “Gizonak ekin, Jaungoikoak egin”
• “Eskale ona, emaile txarra”
• “Gaur irriz, bihar negarrez”
• “Arrats gorri, goiz eguzki; goiz gorri, arrats euri”
• “Izena ez du izana”

 

Konparazioa

Zuzena izan daiteke:

• “Amodioa arrosaren pare: usaina eta arantza”

edo zeharkakoa:

• “Hotsa eta hutsa ez dira elkarren lotsa”.